پیش بینی جمعیت ایران در سال 1430 - مجله فناوری

به گزارش ایرنا، در ادامه به بخش هایی از این پژوهش که به آهنگ رشد و کاهش جمعیت ایران می پردازد، اشاره می گردد.

در مطالعات جمعیت شناسی آهنگ رشد جمعیت از اهمیت بسزایی برخوردار است. به این ترتیب که آهنگ رشد جمعیت اگر متعادل باشد یک فرصت بوده و در صورتی که غیر متعادل باشد یک تهدید محسوب می گردد. سیاست های جمعیتی در هر کشور جزء سیاست های کلان به حساب می آید و بر این اساس کشور ها سه راهبرد تعیین را در این زمینه پیگیری می نمایند؛ به این ترتیب که یا جمعیت خود را کاهش می دهند، یا آن را حفظ نموده یا افزایش می دهند.

پیش بینی افزایش جمعیت ایران

در ادامه این پژوهش آمده است: چشم انداز آینده باروری در ایران ساده نیست. سطح باروری تا اندازه ای به تمایلات فردی والدین وابسته بوده و این مسأله خود تحت نفوذ شرایط مالی اجتماعی جاری، شرایط سیاسی و آرمان های عمومی و فرهنگی واقع شده است. استفاده مؤثر از روش های تنظیم خانواده احتمال دستیابی به چنین تمایلاتی را افزایش می دهد.

در این پژوهش تاکید شده است: با استفاده از مجموعه فرضیه ها و تجربیات کارشناسی در پیش بینی های جمعیت کشور، پیش بینی های فرض جمعیت سازمان ملل، فرایند های جاری، تجربه های بین المللی و مهم تر از همه تغییرات سطح باروری در دهه اخیر در کشور و زیر مجموعه های استانی، شهری و روستایی آن، می توان به دیدگاه زیر در خصوص تغییرات سطح باروری در آینده رسید و در قالب چهار گزینه مطرح شده به آینده نگری جمعیت کل کشور به تفکیک مناطق شهری و روستایی به توضیح زیر پرداخت:

فرض اول: افزایش سطح باروری کل و رسیدن به حدود 2.6 فرزند در سال 1430 (فرض خوش بینانه)

فرض دوم: تثبیت سطح باروری کل از سال 1395 به بعد یعنی 2.11 فرزند تا سال 1430

فرض سوم: کاهش سطح باروری کل با شیبی تند به زیر سطح جانشینی 1.5 فرزند در سال 1430 (فرض بدبینانه)

فرض چهارم: کاهش سطح باروری کل با شیبی ملایم تا به زیر سطح جانشینی 1.9 فرزند در سال 1430

بر اساس آنالیز حاضر در صورت تحقق سناریو اول یعنی افزایش میزان باروری کل، جمعیت کل کشور در سال 1430 هجری شمسی برابر با 112 میلیون و 475 هزار و 458 نفر، با فرض ثابت ماندن میزان باروری کل، برابر با 104 میلیون و 17 هزار و 588 نفر و با سناریو های سوم و چهارم یعنی کاهش شدید و کاهش ملایم باروری به ترتیب برابر 95 میلیون و 317 هزار و 464 و 101 میلیون و 392 هزار و 320 نفر خواهد بود.

تجارب کشور های مختلف نشان می دهد در مراحل میانی گزار جمعیتی، میزان باروری کل به زیر سطح جانشینی می رسد؛ بنابراین انتخاب فرض عملیاتی و محتمل (رسیدن به سطح باروری کل حدود 1.9 فرزند) است.

آنالیز های به عمل آمده حاکی از آن است که در دهه های اخیر میزان مرگ و میر ایران همیشه در حال کاهش بوده است. از جمله عوامل مؤثر در این امر، جوانی ساختار جمعیت کشور و بهبود وضع تغذیه و پیشرفت بهداشت در طی دهه های اخیر بوده است.

این میزان از 16.2 در هزار در سال 1345 به حدود پنج در هزار در سال 1395 رسید و میزان مرگ و میر بچه ها زیر یک سال نیز از 112 در هزار در سال 1355 به حدود 15 در هزار در سال 1395 کاهش یافته است.

افزایش امید به زندگی در ایران

بر اساس یافته های این پژوهش، در حدود نیم قرن اخیر، امید به زندگی در ایران افزایش داشته است، به این ترتیب که این افزایش برای زنان (حدود 20 سال افزایش) به مراتب بیشتر از مردان (حدود 18 سال افزایش) بوده است.

در پیش بینی جمعیت به روش ترکیبی، اطلاعات جمعیتی متعددی برای سال های مورد نظر به دست می آید، اما با توجه به اهداف طرح حاضر، تعدادی از اطلاعات مرتبط با تعداد جمعیت بیان می گردد.

تاریخچه رشد جمعیت ایران

مطالعات نشان داد، رشد جمعیت کشور طی دوره های سرشماری یکسان نبوده است. به این ترتیب که رشد جمعیت کشور تا آغاز انقلاب اسلامی فرایندی کاهنده و پس از انقلاب اسلامی افزایش یافته به طوری که در دهه 1355 - 1365 به یک باره به رشدی نزدیک 4 درصد رسیده که در تاریخ کشور بی سابقه بود. بر اساس نتایج سرشماری 1375 متوسط رشد سالانه جمعیت دوباره فرایند کاهشی به خود گرفت به طوری که به 1.96 درصد رسید؛ این فرایند کاهشی تا سال 1395 ادامه داشت.

به این ترتیب، در دوره 1390 تا 1395 متوسط رشد سالانه جمعیت کشور به 1.24 رسیده است.

عوامل موثر بر رشد جمعیت

جمعیت و رشد آن پدید های اجتماعی است و مانند سایر موضوعات اجتماعی تحت تأثیر عوامل پیچیده و متعدد مالی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی قرار می گیرد. چنانچه جمعیت شناس به این موارد آگاهی و دانش بیشتری داشته باشد، فرضیات خود را با دلایل محکم تری می تواند بنا کند؛ هر چند که دستیابی به همه موارد امکان پذیر نیست و در مواردی نیز اطلاعات، آمار و ارقامی وجود ندارد یا در دسترس محقق نیست.

الگو های رفتاری ازدواج و زناشویی

سن ازدواج (ازدواج در سن پایین یا بالا) درصد افراد هرگز ازدواج ننموده، میزان تجرد قطعی همچنین تعداد زنان بیوه یا مطلقه در افزایش یا کاهش میزان باروری مؤثر است. در واقع افزایش یا کاهش سن متوسط ازدواج موجب افزایش یا محدود شدن طول دوره باروری شده و به این ترتیب به وسیله تأثیر بر شمار سال های در معرض فرزندآوری، بر باروری تأثیر می گذارد.

آنالیز الگوی سنی ازدواج ایران، حکایت از افت و خیز هایی در طی نیم قرن اخیر دارد. بر اساس نتایج سرشماری ها، میانگین سن در اولین ازدواج زنان از 18.4 سال در سال 1345 به 23.4 سال در سال 1390 افزایش و در سال 1395 اندکی کاهش یافت.

این شاخص در میان زنان از سال 1345 تا 1390 همیشه افزایشی بود و برای نخستین بار در سال 1395 اندکی کاهش مشاهده شد. برای مردان این شاخص در سال 1345 از 26.5 به 27.4 سال در سال 1395 رسید. در مردان فرایند تغییرات میانگین سن در اولین ازدواج برعکس زنان از الگوی معینی پیروی ننموده است. افزایش سن ازدواج و تنوع در شکل، ساختار خانوار و کاهش باروری تا سطح جانشینی از پیامد های گذار دوم جمعیتی است.

در اغلب مناطق دنیا ازدواج به طور فزاینده ای افزایش یافت و در این رهگذر ایران نیز از این وضع بی بهره نبوده است.

جمعیت ازدواج ننموده ها

بخش های دیگری از این پژوهش پژوهشکده آمار به آنالیز جمعیت افراد ازدواج ننموده می پردازد؛ نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران در سال 1395 نشان می دهد هنوز 12 درصد جمعیت 25 ساله و بیشتر ایران هرگز ازدواج ننموده اند. این نسبت برای مردان حدود 14 درصد و برای زنان حدود 10 درصد بوده است.

همچنین آمار نشان می دهد در دوره زمانی 20 ساله از سال 1375 تا 1395 میزان تجرد قطعی برای هر دو جنس با افزایش همراه شد و افزایش برای زنان به مراتب بیش از مردان بوده است. در هر دو منطقه شهری و روستایی نیز افزایش تجرد قطعی در میان زنان بر مردان پیشی گرفت.

تحصیلات و باروری

تأخیر در سن ازدواج در کشور های توسعه یافته در کاهش باروری بی تأثیر نبوده است. این امر به ویژه تأثیر خود را به وسیله تحصیلات زنان نشان می دهد، تحصیلات زنان احتمالاً سن ازدواج آن ها را افزایش داده و حتی در برخی از موارد ممکن است احتمال وقوع ازدواج را برای آن ها کاهش دهد. در هر دو حالت این وضع بر باروری تأثیر داشته و موجبات کاهش موالید را فراهم می آورد. تحصیلات با نگرش مثبت تر نسبت به آگاهی کنترل موالید بیش تر از جلوگیری از حاملگی و ارتباط بین زن و شوهر رابطه مثبت دارد.

توزیع نامناسب مکانی جمعیت

توزیع مکانی جمعیت در سطح کشور ناموزون بود و بسیار متأثر از عوامل جغرافیایی است. در مناطق نیمه غربی و حاصلخیز به دلیل برخورداری از محیطی مساعدتر نسبت به نیمه شرقی، جمعیت بیشتری ساکن هستند و مناطق کویری، خشک و ارتفاعات، کم جمعیت بوده یا خالی از سکنه هستند. باز توزیع نامناسب جمعیت در کشور مسئله ای دیگری است که در صورت افزایش جمعیت کشور تبدیل به گره کوری می گردد که گگرددن آن کاری غیر ممکن خواهد شد. در حال حاضر تراکم جمعیت کشور از 969 نفر در هر کیلومتر مربع در استان تهران تا 5 نفر در هر کیلومتر مربع در استان خراسان جنوبی در نوسان است.

در صورت افزایش بی رویه جمعیت، برنامه ریزی نکردن و ایجاد نشدن زیرساخت های مناسب و توزیع متعادل آن در سراسر نقاط کشور باز هم شاهد تراکم بی رویه جمعیت در پایتخت کشور و چند کلان شهر عظیم خواهیم بود.

در این حالت، حرکت به سوی توسعه مالی و شکوفایی آن غیر ممکن خواهد بود. تراکم نسبی جمعیت استان تهران در مقایسه با سایر استان ها بسیار بالا است. رشد ناموزون و نامناسب جمعیت و تراکم به وجود آمده در پایتخت از معضلات عظیمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در این باره برنامه ریزی های کلان و توزیع منابع اعتباری و سرمایه ای با توجه به احتیاج های واقعی کشور مطابق با یک الگوی فراگیر ملی می تواند از رشد بی رویه و عظیم شدن این کلانشهر عظیم و سایر کلان شهر ها جلوگیری کند.