اروپاییان پس از عصر اکتشافات جغرافیایی به اهمیت زبان فارسی در شبه قاره هند پی بردند - مجله فناوری

علی محمد طرفداری عضو هیات علمی سازمان و دبیر این نشست تخصصی در ابتدا با بیان مقدمه ای درباره تاریخ و چگونگی تدوین کتاب های دستور زبان فارسی در کشورهای اروپایی، گفت: به علت گستردگی و اهمیت زبان فارسی در دنیا اسلام و دنیا شرق طی قرن های متمادی، اروپاییانی که به خصوص پس از عصر اکتشافات جغرافیایی و دریایی وارد دنیا اسلام و شرق شدند، به سرعت متوجه اهمیت زبان فارسی در این خطه پهناور دنیا و در سرزمین های وسیع و گسترده ای همانند شبه قاره هند شده، و در صدد برآمدند تا از جمله برای شناخت و سلطه بر این منطقه از کره ارض، زبان فارسی را مورد مطالعه و شناسایی قرار دهند. به ویژه آن که زبان فارسی در شبه قاره بس پهناور هند، به عنوان مهم ترین سرزمین مد نظر اروپاییان، از غنا و نفوذ قابل توجهی برخوردار بود، و به همین علت بسیاری از فرهنگ های زبان فارسی در این منطقه تدوین و نگارش یافتند.

طرفداری در ادامه اضافه کرد: در حال حاضر برخی از آثار و مواریث ارزشمند این کوشش های علمی اروپاییان در سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران نگه داری می گردد که متاسفانه تا به امروز چندان مورد مطالعه و پژوهش استادان و محققان ایرانی قرار نگرفته اند. همین امر موجب شد تا گروه پژوهش های ایران شناسی و اسلام شناسی در صدد برآید تا با اختصاص بخشی از توان علمی اعضای خود بدین مواریث توجه نشان داده و مهم ترین آن ها از مجموعه ذخایر محفوظ در کتابخانه ملّی را مورد مطالعه و تحقیق قرار دهد که طرح مورد بحث از نتایج این کوشش ها است.

طرفداری در انتها اظهار امیدواری کرد که نتایج این تحقیق و سایر پژوهش های مشابه اعضای گروه پژوهش های ایران شناسی و اسلام شناسی از سوی انتشارات سازمان منتشر شده و در اختیار جامعه علمی کشور و دنیا قرار گیرند.

در ادامه فرح زاهدی مجری طرح پژوهشی مقایسه سه دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سده هفده میلادی در اروپا و عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، انگیزه انجام این پژوهش را مغفول ماندن نخستین دستور زبان فارسی نوشته شده به زبان لاتین در بخش نفایس کتابخانه ملّی ایران و ضرورت پرداخت به ارزش های پژوهشی مطرح نمود.

وی در همین زمینه گفت: زبان فارسی شالوده ملیت، سند هویت و تشخص همه ایرانیان است، ضمن آن که در واقع پژوهش های ایران شناسی سنجش نظرات و دیدگاه ها و پژوهش های محققان غیر ایرانی درباره فرهنگ و دین و زبان و تاریخ و... ایران است. مهمترین عوامل علاقه اروپاییان به زبان فارسی وجود دستنوشته های بی شمار به زبان فارسی در کتابخانه ها و دانشگاه های اروپا و به کار گرفته شدن زبان فارسی به عنوان زبان سیاسی و بازرگانی از دوران صفویه، فعالیت های تبلیغی روحانیان مسیحی در ایران و درک تمایزات آوایی و صرفی- نحوی زبان فارسی از عربی و ترکی علی رغم اشتراکات آن در خط (= خط عربی) است

این عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران بعلاوه درباره دستورنویسی فارسی از چهار منظر تاریخی، مستقل و غیرمستقل، نگارش به زبان فارسی یا غیر فارسی، تدوین در ایران و یا دیگر زبان ها نیز شرحاتی ارائه کرد و به معرفی و مقایسه سه دستور زبان فارسی در سده هفده میلادی پرداخت و بیان نمود: در اروپا دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سال 1639 میلادی اثر لودویکو دیو هلندی؛ دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سال 1649 میلادی اثر جان گریوز انگلیسی و دستور زبان فارسی نگاشته شده به زبان لاتین در سال 1661 میلادی اثر اینیاتزیو دی بوده است.

وی در بیان مقایسه سه دستور زبان شرح داد: هر سه اثر از الگوی دستورنویسی لاتینی در ساخت نام و فعل تأثیر پذیرفته اند. دگرگونی آواها و هجاها به وسیله افزایش، جایگزینی، کوتاه شدگی و به کار گرفتن اصطلاحاتی همانند شناسه صرفی، هجای آغازی، هجای سرانجامی نفوذ و تأثر دستورنویسی لاتینی را در تدوین دستور زبان های فارسی فوق نشان می دهند. از سوی دیگر تأثیرپذیری از الگوی دستورنویسی عبری و عربی همانند به کارگیری مفهوم آغازین برای ماده/ ریشه و واکاوی جامع ضمیر شخصی متصل و منفصل فارسی در قیاس با عربی و عبری بخش دیگر این سنجش است.

فرح زاهدی در بیان یافته های این طرح پژوهشی به فهرستی از اصطلاحات متفاوت لاتینی به کار رفته در دستور زبان های یاد شده در مقوله وندها، پیشوندهای فعلی، ادات نفی فعل، شناسه های فعل، الفبا و نویسه های خطی به کار گرفته شده در سه دستور زبان یادشده و سنجش آنها با یکدیگر، شیوه های متفاوت آوانویسی واژگان فارسی اشاره نمود و گفت: بر اساس همین آوانویسی ها، مجری طرح دستنامه ای برای بخش پردازش سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تهیه نموده است.

در سرانجام این نشست تخصصی، ویژگی های ساختاری هر سه دستورزبان در بخش های مختلف از جمله در مقوله نام و فعل و صفت و ضمیر و عدد و قید و ادات بیان و با یکدیگر مقایسه شد.

در ادامه ناظر طرح دکتر منشی زاده استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره ضرورت انجام این نوع پژوهش ها به وسیله پژوهشگران سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران یادآورشد: با توجه به اینکه پژوهشگرانِ سازمان دسترسی و شناخت نسبت به منابع دارند، این گونه پژوهش ها از منظر اصطلاح شناسی، گونه شناسی خط فارسی، لهجه ها و گویش های ایرانی یاری شایسته ای به دانش زبان شناسی ایرانی خواهد نمود و پژوهش کنونی یکی از نخستین گام هایی است که در این راه برداشته شده است.

فایل این نشست که به دبیری علی محمد طرفداری عضو هیات علمی سازمان برگزار گردید، در (اینجا) در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.