بریتانیا؛ امپراطور دریاها یا تاجر برده ها؟! - مجله فناوری

مجسمه تاجر برده در بریستول انگلستان سرنگون شد

پژوهشی تاریخی و نو زوایای پنهانی از تاریخ امپراتوری انگلستان را آشکار می سازد و تصویری تازه از پیوند میان تجارت استعماری و زندگی پررونق و بنا های باشکوه در ییلاق های بریتانیایی به دست می دهد.

نواحی ییلاقی در تخیل انگلیسی مکان هایی مقدس تصور و تصویر می شوند - کلبه هایی با سقف های پوشالی، خانه های اشرافی مجلل، قلعه های باشکوه، کلیسا های کهن، مراتع پنهاور، مرغزار های مملو از گل های وحشی و خودرو، آبراهه های آرام و باغ های سرسبز.

این ها همه و همه برای این ملت تلالویی افسانه ای دارند. قلمروی زیبایی که حتی گسترش شهرها، مدرنیته، مهاجرت و جهانی سازی سیمای تابناکش را خدشه دار نکرده است.

در ادبیات و هنر این سرزمین، ییلاق انگلیسی همچون بهشتی زمینی توصیف و ستایش می شود. این نگاه را می توانید در آثار متنوع از جمله در کتاب اورشلیم ویلیام بلیک، در رمان های جین آستن و اِوِلین وو، در آبرنگ های جان کانستابل و جی ام دابلیو ترنر و نیز در درام های تاریخی مانند گاسفورد پارک (فیلم برنده اسکار) و نیز مجموعه تلویزیونی بسیار محبوب دانتون اَبی بیابید.

در سال 1993 جان میجر، نخست وزیر وقت انگلستان، در توجیه این که این سرزمین بخش جدایی ناپذیر اروپا به شمار می آید، در سخنرانی مشهوری چنین گفت: پنجاه سال دیگر نیز سایه های دراز بر زمین های کریکت، ییلاق همواره سرسبز، دوستداران حیوانات همچنان در انگلستان پابرجا خواهند بود - همان گونه که جورج اورول گفت باز هم خدمتکاران پیر سوار بر دوچرخه در مه صبحگاهی رکاب زنان به آیین عشای ربانی خواهند رفت.

با این همه، ییلاق استعماری - که یک پروژه تاریخی و نیز نویسندگی خلاق با مشارکت محوری بچه ها است - ایده مدینه فاضله و بهشت برین ییلاقی را به چالش می کشد. در این پروژه دانش آموزان شصت مدرسه ابتدایی و نیز موسسه نشنال تراست و پنج میلیون و ششصد هزار عضو موثر آن با یکدیگر همکاری می کنند.

نشنال تراست موسسه غیرانتفاعی میراث تاریخی و فرهنگی انگلستان و عهده دار اداره پانصد مکان تاریخی در انگلیس، ولز و ایرلند شمالی است. این طرح قصد دارد تاریخچه های مغفول مانده ای را آشکار کند که رابطه میان امپراتوری انگلستان و رویکرد استعماری اش را - برای مثال در غرب آفریقا، کارائیب و هند و چین- با زندگی رویایی در خانه های مجلل ییلاقی در انگلیس نشان می دهد.

سوفیا دولیپ سینگ، شاهدخت هندی، فعال و پیکارگر حقوق زنان در انگلستان و هند بود

در حالی که بسیاری از انگلیسی ها برای برخورداری از هوای تازه، گشت وگذار و نوشیدن چای به مناطق ییلاقی نشنال تراست سفر می کنند، در دو سال گذشته پروژه ییلاق استعماری دانش آموزان را با رویکردی دیگر و برای کندوکاو در رابطه استعمار و ییلاق به این نواحی برده است.

آنان برای مثال به پارک دیرِم در نزدیکی باث رفته اند؛ جایی که مجسمه های سیاهان آفریقایی در زنجیر، ارتباط ییلاق با تجارت برده را در قرن هفدهم نشان می دهد. در بنای کدلستون هال در دربی شر نیز فرشی از پوست ببر داستان شکار و غنائم را در دوران استعمار هند بازگو می کند.

در وایت ویک منر، در نزدیکی ولورهمپتون، به داستان هایی از اشراف و ثروتمندان از جمله سرگذشت سوفیا دولیپ، شاهدخت مشهور هندی و دخترخوانده ملکه ویکتوریا، برمی خوریم.

دولیپ فعال و پیکارگر حق رای زنان نیز بود. ساتن هاوس در هَکنی نیز به سروان جان میلوِرد، ماجراجوی تاجر، تعلق داشت که سهام دار شرکت هند شرقی به شمار می آمد و ثروت خود را از تجارت ابریشم به دست آورده بود.

تاریخ دانان تأکید می کنند که از اواخر قرن هفدهم تا اوایل قرن بیستم، یک ششم خانه های ییلاقی انگلستان را بازرگانانی خریدند که ثروت شان را از راه تجارت استعماری به دست آورده بودند.

پروژه ییلاق استعماری را دکتر کورین فاولر، استاد ادبیات پسااستعماری در دانشگاه لستر، بنیان نهاده، زیرا او باور دارد که پیوند بنا های باشکوه ییلاقی و باغ های وسیع شان با امپراتوری بریتانیا اغلب نادیده گرفته شده است. او می گوید:

می خواستم که پروژه ییلاق استعماری با نشنال تراست در معرفی تاریخچه این بنا ها مشارکت کند، زیرا ساکنان خانه های ییلاقی از جنبه های گوناگون در اداره امپراتوری سهیم بودند و در آن نقش مهمی داشتند. از این رو به نشنال تراست یاری کردم که از این منظر به این اماکن تاریخی نظر کند و آن ها را به بازدیدکنندگان بشناساند.

کدلستون هال، در دربی شر، خانه اجدادی جورج ناتانیل کرزون (نایب السلطنه هند از 1899 تا 1905) بود

دکتر فاولر ادامه می دهد: ایده تاریخ نگاری با مشارکت محوری بچه ها و پروژه نویسندگی خلاق را برای بازشناسی و کشف این تاریخچه های استعماری طرح کردم تا برای بازدیدکنندگان روشن کنیم که چگونه استعمارگری انگلستان موجب پدیداری بهشتی زمینی در ییلاق های این سرزمین شد.

در این پروژه نمایشگاه هایی با همکاری دانش آموزان برگزار شد که بر تاریخ استعماری مرتبط با چهار محوطه تاریخی نشنال تراست (تالار کدلستون، پارک بازیلدون، قلعه پنرن و ساتن هاوس) متمرکز بود.

بچه ها راهنمای تور ها بودند و در پروژه نویسندگی خلاق (با مشارکت انتشارات پی پل تری) به تدوین کتابچه های راهنمای بازدید بنا ها و محوطه ها یاری می رساندند. در نمایشگاهی که در تالار کدلستون برگزار شد، بچه ها درباره شش شیء، از جمله جامه آبی ای که لیدی کرزون (همسر لرد کرزون، نایب السلطنه هند) بر تن می کرد؛ عاج فیلی کنده کاری شده و میزی نقره ای از افغانستان متن هایی نوشتند.

در پارک شارلکوت در واریک شر، دانش آموزان در نوشته های شان به پسر برده ای پرداختند که در حاشیه نقاشی ای از قرن شانزدهم در خانه ای ییلاقی دیده بودند. دکتر فاولر می گوید: بچه ها از دیدن تصویر این کودک برده جا خوردند و فکر کردند اگر در آن زمان زندگی می کردیم، ممکن بود ما به جای او باشیم.

هنگامی که گروهی از بچه ها این شمشیر هندی متعلق به قرن هجدهم را در شارلکوت دیدند، در این باره بحث کردند که باید توضیح معرفی آن تغییر کند

شورش های هند یا جنگ استقلال

پروژه ییلاق استعماری چنان دانش آموزان را به خود جذب کرده و تخیل شان را به کار انداخته که دکتر فاولر غافلگیر شده است: گروهی از بچه ها در بازدید از پارک دیرِم با غرفه هایی روبه رو شدند که در آن ها تصاویر سیاهان آفریقایی در زنجیر دیده می شد.

بین آن ها در این باره که چنین تصاویری را می توان به تماشا گذاشت یا نه، بحثی مهم درگرفت. بعضی با نمایش این آثار موافقت داشتند و معتقد بودند که این تصاویر رابطه میان انگلستان و تجارت برده و کمپانی سلطنتی آفریقایی را نشان می دهد. بعضی دیگر نیز نمایش این تصاویر را توهین آمیز می دانستند.

او ادامه می دهد: برای بعضی از بچه ها، این تاریخچه ها با توجه به سرگذشت خانوادگی و تبارشان تاثیری مضاعف می یابد. برای مثال خزک، دختر دوازده ساله، از خانواده ای هندی تبار است. او در بازدید از پارک شارلکوت شمشیری هندی دید که در معرفی اش آمده بود در جریان شورش های هند به دست آمده است.

خزک فکر می کرد که به جای این جمله باید گفته شود که این شمشیر در جنگ اول استقلال هند از این کشور ربوده شده است. فاولر توضیح می دهد: بحث شدیدی بر سر شیوه بیان این جمله میان دانش آموزان درگرفت.

خزک خود توضیح می دهد که در پی اعتراض گروه، این جمله و نحوه بیان آن تغییر کرد: متن معرفی این شمشیر اشتباه نوشته شده بود و در آن آمده بود که در جریان شورش هندیان به غنیمت گرفته شده است.

من گفتم که عبارت جنگ اول استقلال هند درست است و آن ها بعضی کلمات کلیدی متن را تغییر دادند. همه اعضای گروه به توافق رسیدند که به جای غنیمت گرفته شده عبارت ربوده شده را بیاورند.

این دختر دانش آموز در بازدید از پارک شارلکوت به همراه اعضای گروه پروژه ییلاق استعماری، تابلوی نقاشی ای از تیپو سلطان فرمانروای هندی قرن هجدهم دید. او بعد تر در سفری به هند همراه با خانواده اش، به دیدن کاخ تابستانی تیپو سلطان در میسور و موزه این شهر رفت.

در آن جا، خزک مجذوب روایت های بسیار متفاوت هندیان از وقایع تاریخی ای شد که انگلیسی ها به گونه ای دیگر گزارش کرده بودند. اکنون موزه ملی در دهلی به همکاری با نشنال تراست متمایل شده است.

خزک آشکارا به تاریخ مشترک هند و انگلستان علاقه مند شده و متعجب است که چرا تاریخ امپراتوری انگلستان گسترده تر نیست و در مدارس به شیوه دقیق تری به آن پرداخته نمی شود. او می گوید: جز در پروژه ییلاق استعماری، من چیزی درباره هند و امپراتوری انگلستان نخوانده بودم. متوجه شده ام که مردم بسیار کم درباره تاریخ امپراتوری انگلستان حرف می زنند.

در پی سرنگون کردن مجسمه ادوارد کولستون، تاجر برده، در بریستول در جریان اعتراضات جان سیاهان مهم است در ماه ژوئن امسال، موضوع روبروه انگلستان با تاریخ استعماری اش در کانون توجه قرار گرفته است. سروصدای زیادی درباره اصلاح برنامه آموزش ملی و تجدید نظر در تدریس تاریخ امپراتوری انگلستان به پا خاسته است.

گروهی پیشنهاد کرده اند که پرداختن به نقش اساسی این کشور در تجارت برده - و نه فقط لغو آن - در دوره دبیرستان اجباری شود. همچنین گفته می شود که شناخت مفهوم نژاد و سلسله مراتب نژادی ای که امپراتوری از آن پشتیبانی می کرد، می تواند به مبارزه با نژادپرستی در انگلیس یاری رساند.

کاخ محل اقامت کرزون، نایب السلطنه هند، در کلکته که به بنای کدلستون شباهت می برد

ییلاق استعماری و روبروه با گذشته

دکتر فاولر از بحث هایی که سرنگونی مجسمه کولستون برانگیخت استقبال می کند - این از آن دست گفت وگوی های صادقانه، جمعی و گاه سخت است که پروژه ییلاق استعماری ترویج می کند: این مصاحبه ها بسیار مهم است.

اطلاعات عمومی درباره تاریخ دوران تودور ها و جنگ های جهانی در سطح بسیار خوبی است، اما درباره چهارصد سال تاریخ استعمار و نقش آن در شکل گیری انگلستان مدرن با خلایی در آموزش و دانش جمعی روبه رو هستیم.

او می افزاید: به دلیل این خلاء، آگاهی درباره این دوران بسیار ناچیز است. با نگاهی دوباره به تاریخ می توانیم قطعات این پازل را کنار هم قرار دهیم و تصویری کامل تر از جایگاه انگلستان در جهان و سیر تطور و پدیداری این سرزمین و هویتش به دست آوریم- رویکردی که مدت هاست از آن غافل شده ایم.

مردم می گویند ییلاق استعماری پروژه ای درباره بازنوشتن تاریخ است، اما واقعیت این است که این پروژه فراتر از این ها می خواهد باب مصاحبه درباره گذشته با تکیه بر شواهد را بگشاید. نباید غرور ملی را با تاریخ اشتباه بگیریم. تاریخ مملو از خشونت و بی عدالتی است و همواره نیز همین طور بوده است.

او توضیح می دهد که در کتاب در دست انتشارش سرزمین سرسبز نازیبا: واکنش هایی خلاقانه به ییلاق انگلیسی و استعمار (انتشارات پی پل تری) به این موضوع ها خواهد پرداخت.

راج پال، تاریخ دانی است با تجربه بسیار و متنوع در حوزه میراث تاریخی و فرهنگی، که با پروژه ییلاق استعماری و نیز نشنال تراست برای احیای تاریخچه بنا های ییلاقی همکاری دارد.

او بر آن است که با تاریخی متناقض روبرو ایم که هم پاره های مطلوب دارد و هم بخش های ناپسند و نامطلوب: پروژه ییلاق استعماری به خلایی مهم در تاریخ انگلستان می پردازد، دوره ای که عمداً از آموزش و تدریس آن طفره رفته اند.

او می افزاید: افسانه مشهوری که در آن انگلستان بر دریا ها حکمرانی می کند و روایتی که بریتانیا را امپراتوری کبیر جلوه می دهد به اندازه کافی شناخته شده اند، اما نمی خواهیم به این واقعیت بپردازیم که انگلستانِ فرمانروای دریاها، همان حکومت تجارت برده، استعمار، امپراتوری و کشتار جمعی است که در پوشش تجارت تنباکو، شکر و نمک انجام می شد.

او معتقد است که اکنون بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم که درباره چیستی انگلستان و این که مردمانش از چه تاریخی برخاسته اند بازنگری کنیم:

امروز نگرش مردم انگلستان با 25 سال پیش بسیار متفاوت است و تفکر مردم، به ویژه جوانان، باید در بخش میراث تاریخی و فرهنگی- موزه ها، گالری ها و املاک نشنال تراست - انعکاس داشته باشد، زیرا آن ها ذخیره این کشور به شمار می آیند. اگر نسل های جوان در این فضا ها با بازتاب نظرات خویش روبرو نشوند، علاقه ای به بازدید از آن ها نخواهند داشت.

همان گونه که سرنگون کردن مجسمه کولستون نشان داد، ناآگاهی از گذشته انگلستان به سعادت منجر نمی شود، و همان طور که خزک با شیوایی بیان می کند، این رویکرد برای آینده کشور و مردم زیان رسان است:

در پروژه ییلاق استعماری متوجه شدم که اکنون و حال بر اساس گذشته به وجود آمده و اکنون آینده را شکل می دهد. امپراتوری انگلستان، بریتانیا را به شکل امروزی درآورده است.

اگر با ناآگاهی مان درباره تاریخ استعماری انگلیس روبه رو نشویم و تاریخ را همان طور که تا به حال روایت شده بی مصاحبه بپذیریم، احتمالا نسل های آینده نیز از این گذشته بی خبر خواهند ماند و این سبب می شود که آینده ای ناخوشایند و ناامیدکننده در انتظارمان باشد.