شکست اوپک در برابر کرونا ، دولتِ نفتی بدون فروش چه خواهد کرد؟ - مجله فناوری

گروه اقتصادی خبرنگاران، هفته گذشته به نقل از فرانس پرس، بهای نفت خام وست تگزاس اینترمدییت آمریکا، به منفی 37 دلار و 63 سنت برای هر بشکه در قرارداد های آینده رسید. اخبار چند روز گذشته نیز از افت بی سابقه قیمت نفت در قرن اخیر حکایت دارد. حال در این برهه حساس کنونی، شرایط ایران چه می¬شود؟ ایرانی که اصلی ترین بازوی درآمدی اش، نفت و دلار های حاصل از فروش آن به کشور هایی مانند چین و هند است، در این روز های کرونایی، چه آینده ای در پیش خواهد داشت؟

کرونا و صدها میلیون نفر بیکار

درحال حاضر بیش از نیمی از انسان های دنیا، در راستای تلاش برای قطع زنجیره انتقال کووید 19، در قرنطینه خانگی به سر می¬برند که بنظر می¬رسد درحال حاضر تنها راه کاهش جلوگیری از افزایش مرگ و میر مبتلایان نیز همین اقدام است. این شرایط به زبان اقتصادی؛ یعنی دنیا برای کالا ها و خدماتی مانند ماسک، محلول های ضدعفونی کننده، لباس های مخصوص پزشکی و... تقاضا دارد و برای برخی دیگر از آن ها مانند گردشگری تقاضایش به صفر رسیده است، صد ها میلیون نفر کار خود را از دست دادند و بسیاری از کارخانه ها و تولیدی ها برای جلوگیری از افزایش ضرر، تعطیل شده اند.

اقتصاد، پس از مرگ چند ده هزار انسان که در پی شیوع این ویروس، در سراسر دنیا کشته شده اند، اصلی ترین حوزه متاثر شده از این بیماری است. به گفته برخی کارشناسان اقتصادی، دنیا درحال گذار از رکودی عمیق تر از رکود بزرگ در سال 2008 است که تا مدتی پس از خاتمه یافتن این بیماری نیز ادامه خواهد داشت.

کرونا قوی تر از بزرگترین تولیدکنندگان نفت

بر مبنای اصول اقتصاد، کاهش تقاضا درصورت عدم تغییر در میزان عرضه، به معنی کاهش قیمت است. این دقیقا همان اتفاقی است که در بازار نفت درحال رخ دادن است. همین چند هفته پیش بود که خبر نشست اضطراری اوپک پلاس در رسانه های دنیا مخابره شد. خروجی این جلسه، کاهش تولید روزانه 10 میلیون بشکه نفت تا دو سال آینده برای تمام تولیدکنندگان، اعم از عضو و غیرعضو اپک بود. این کشور ها امیدوار بودند که با توافقی که در این جلسه انجام شد، بتوانند تاحدی ضرر های ناشی از افت تقاضایی که براثر کرونا ایجاد شده است را جبران کنند؛ اما بنظر می¬رسد کرونا، موثر تر از اصلی ترین مجمع بین المللی تصمیم گیر در رابطه با طلای سیاه عمل کرده باشد.

تکمیل ظرفیت ذخیره سازی نفت

10 روز پیش قیمت نفت خام آمریکا نزدیک به 20 درصد از ارزش خود را از دست داد و برای اولین بار از سال 2002 در سطح کمتر از 20 دلار بسته شد، قیمت نفت سنگین هاردسیتی کانادا که معمولا ازطریق خط لوله یا خطوط راه آهن به آمریکا صادر می شد، در اوایل ماه جاری میلادی به حدود 8 دلار بر بشکه رسید، نفت نیجریه اکنون حتی با قیمت 12 دلار در هر بشکه هم خریدار ندارد. همچنین اواسط هفته پیش، به نقل از فرانس پرس، بهای نفت خام وست تگزاس اینترمدییت آمریکا، به منفی 37 دلار و 63 سنت در هر بشکه رسید. با این حساب احتمال به صفر رسیدن یا منفی شدن قیمت کالایی که روزی طلای سیاه نام داشت و نقش مشخص کننده ای در اتخاذ سیاست های تاثیرگذاری بر مناسبات سیاسی دنیا بازی می¬کرد، امروز به وقوع پیوسته است. به عقیده کارشناسان حوزه انرژی، اصلی ترین دلیل این افت قیمت، تمام شدن ظرفیت ذخیره سازی کشورهاست؛ خبر ها حاکی از آن است که حتی ظرفیت ابر نفت کش های مستقر برروی اقیانوس ها نیز تکمیل شده. با این تفاسیر عاقبت ما چه می¬شود؟

ایران پای ثابت فروش نفت

ایران کشوری نفت خیز است که اصلی ترین منبع هزینه های لیست شده در بودجه هرساله آن را، پول فروش نفت تامین می¬کند؛ هرچند که دولت ها سعی در کم کردن سیطره نفت بر بودجه و میزان تولید ناخالص داخلی کشور دارند. لایحه بودجه آخرین سال قرن حاضر شمسی را می¬توان یکی از پربحث ترین لوایح بودجه در تاریخ جمهوری اسلامی ایران دانست؛ زیرا هم مورد انتقاد های جدی از سمت اقتصاددانانی با طرز فکر های متفاوت واقع شد و هم بدلیل شیوع کرونا و تعطیلی مجلس، فرایند ویژه ای برای به تصویب رسیدن را طی کرد. در این لایحه و در ردیف لیست درآمد های دولت، روزانه فروش 1 میلیون بشکه نفت در روز به مبلغ 50 دلار برای هر بشکه درنظر گرفته شده است؛ یعنی درآمد دولت از محل صادرات نفت، 48 هزار میلیارد تومان خواهد بود که در مقایسه با سال 98، کاهش 68 درصدی را تجربه می¬کند؛ کاهشی به معنای از دست رفتن بخش اعظمی از منابع درآمدی.

تا قبل از کرونا و زمانی که ردیف های لایحه بودجه 99 در مطبوعات منتشر شد، بسیاری از کارشناسان به دلایل متعدد اقتصادی و سیاسی، تحقق میزان درآمد های لیست شده را عملی نمی¬دیدند که این میزان از فروش نفت هم ازجمله آن ها بود. با شیوع کرونا و کاهش بی سابقه تقاضا در بازار انرژی دنیا، بنظر می¬رسد باید آمار ها و تحلیل های این کارشناسان را جدی تر بررسی کرد؛ زیرا احتمالا شرایط از آنچه که آنان پیش بینی می¬کردند سخت تر خواهد بود. البته ازطرف دیگر نباید خاصیت چسبندگی و عادات مصرفی مصرف کنندگان را نادیده گرفت؛ در دوران پساکرونا شاهد بازگشت تقاضا به میزان قبل و حتی بیش از آن خواهیم بود؛ اما دو نکته در اینجا قابل اعنتناست.

رشد درآمدهای تورم زا به دنبال کاهش درآمدهای نفتی

اول آنکه طبق تحقیقات پزشکان، مشخص نیست که چه زمانی داروی موثر بر این بیماری کشف خواهد شد؛ درنتیجه باتوجه به غیرقابل کنترل بودن سرعت شیوع آن، عملا تا زمانی که این دارو کشف نشده، نمی¬توان به حالت عادی زندگی بازگشت. برآورد ها نیز حاکی از آن است که کشف و آزمایشات بالینی این دارو حداقل تا یکسال آینده به زمان نیاز دارد. نکته دوم آنکه باتوجه به افزایش میزان نفت ذخیره شده، بنظر نمی¬رسد پس از بازگشت اوضاع به حالت عادی، تغییرات قیمت نفت، به میزان دلخواه باشد. باتوجه به این دو نکته، تحقق درآمد های نفتی لایحه بودجه سال جاری، غیرمحتمل تر از همیشه است. حال اگر این سناریو یعنی کسری بودجه دولت در سال جاری را بپذیریم، اتفاقات ناخوشایندی را در افتصاد ایران شاهد خواهیم بود؛ جهش های قیمتی، بیکاری، افزایش هزینه های جاری دولت ناشی از شیوع کرونا و... که تبعاتی مانند دست درازی به ذخایر بانک مرکزی، برداشت بی رویه از ذخایر صندوق توسعه ملی و... خواهد داشت. علی ایحال با این شرایط چه باید کرد؟

اجرای عملی اقتصاد مقاومتی راه نجات از بحران

اقتصاد مقاومتی، مدل اقتصادی است که چند سال گذشته بوسیله جمعی از اقتصاددانان نوشته و توسط رهبر انقلاب به دستگاه های دولتی ابلاغ شد. یکی از مهمترین مولفه های این مدل اقتصادی، عدم اتکا به درآمد های نفتی و تمرکز برروی ظرفیت های داخلی برای افزایش درآمد سرانه و تولیدناخالص داخلی است. با بررسی شاخص های اقتصادی در چند سال اخیر، بنظر نمی¬رسد جز جلسات و کنفرانس های تخصصی، اقدام عملی و موثر دیگری برای پیاده شدن این مدل در اقتصاد ایران انجام شده باشد؛ درصورتیکه اگر این موارد اجرایی شده بود، قطعا میزان نگرانی برای تحقق درآمد های نفتی و نوسانات بازار انرژی، به این اندازه نبود. در هر حال اگر الان هم شروع کنیم، دیر نیست. ظرفیت های بالقوه ای در سراسر ایران وجود دارد؛ افزایش منابع الیاتی از جمله پایه های اقتصادیاتی و جلوگیری از فرار های اقتصادیاتی، جاذبه های گردشگری و شرایط برای توسعه صنعت توریسم، نیروی کار جوان و تحصیل کرده، ذخایر انرژی های تجدیدپذیر، پتانسیل موجود در بازارسرمایه، موقعیت ژئوپولیتیکی و ترانزیتی و... نشان از آن دارد که ایران می تواند بدون وجود نفت نیز درآمد داشته باشد و هزینه های خود را به خوبی تامین کند. درحقیقت شرایط بوجود آمده بدلیل شیوع بیماری کرونا را می¬توان بعنوان فرصتی برای بی اثرکردن یا به قولی، سفید کردن تاثیر طلای سیاه بر اقتصاد ایران دانست و دقیقا از همین نقطه جراحی این اقتصاد را، با اتخاذ سیاست های درست و منطقی، شروع کرد.